Dạy AI cho học sinh: "lậm AI" hay tầm nhìn chiến lược?

Lộc Đặng

28 Th08 2025 — 13 min read

Bài viết này cung cấp một góc nhìn tổng hợp và khách quan về đề xuất đưa AI trở thành môn học chính thức trong chương trình giáo dục phổ thông của Bộ GD&ĐT. Thông qua việc phân tích các mô hình quốc tế, khung lý luận chuẩn mực và kinh nghiệm của các nước đi trước, bài viết giúp mỗi người trong chúng ta có thể tự đưa ra câu trả lời: đưa AI vào trường phổ thông, rốt cuộc, là một tầm nhìn chiến lược hay chỉ là một cơn sốt nhất thời?

Tại sao chuyện "dạy AI cho học sinh" lại trở nên cấp bách trên toàn cầu?

Trước khi bàn đến "làm thế nào", chúng ta cần trả lời câu hỏi "tại sao". Đề xuất của Bộ GD&ĐT không phải là một ý tưởng đơn độc. Nó là một phản ứng tất yếu trước ba cuộc dịch chuyển lớn đang định hình lại thế giới với tốc độ chưa từng có.

1. Thị trường lao động đang tái cấu trúc nhanh chóng

Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF) trong báo cáo gần nhất đã đưa ra một dự báo khiến chúng ta phải giật mình: "gần một phần tư số việc làm (23%) trên toàn cầu dự kiến sẽ thay đổi trong vòng 5 năm tới, với 69 triệu việc làm mới được tạo ra và 83 triệu việc làm bị loại bỏ."

Việc dạy AI không phải là để biến tất cả học sinh thành kỹ sư AI, mà là để trang bị cho các em một "bộ não" có khả năng tư duy thuật toán, phân tích dữ liệu và cộng tác hiệu quả với máy móc - tấm vé thông hành bắt buộc để bước vào thị trường lao động của thập kỷ tới.

2. Nguy cơ mới từ thông tin sai sự thật

AI, đặc biệt là AI tạo sinh, đã trao cho bất kỳ ai khả năng tạo ra nội dung một cách siêu tốc. Mặt trái là một "đại hồng thủy" thông tin sai lệch. Hiện tượng AI "ảo giác" (hallucination) – tự tin bịa ra thông tin không có thật – đã trở nên phổ biến.

Một nghiên cứu đáng lo ngại chỉ ra: "Gần một nửa (48%) thế hệ Z thừa nhận họ gặp khó khăn trong việc phân biệt giữa tin tức thật và giả trên mạng xã hội." Dạy học sinh về AI chính là dạy các em cách hoạt động của những cỗ máy này, những "thiên kiến" tiềm ẩn và giới hạn của chúng.

3. Khoét sâu tình trạng bất bình đẳng

Trước đây, chúng ta nói về chia cắt số giữa người có và không có Internet. Giờ đây, một khoảng cách mới, sâu sắc hơn đang hình thành: sự chia cắt giữa người hiểu và không hiểu AI.

Báo cáo của UNESCO đã cảnh báo: "Nếu không có sự can thiệp và chỉ đạo từ chính phủ, việc áp dụng AI trong giáo dục có nguy cơ làm trầm trọng thêm sự bất bình đẳng hiện có... Việc đảm bảo sự hòa nhập và công bằng phải là trọng tâm của các chính sách AI quốc gia."

Như vậy, từ 3 nguy cơ nêu trên, dẫn đến yêu cầu cấp thiết cần trang bị cho học sinh các kĩ năng về AI, đặc biệt là hình thành "la bàn đạo đức" để sử dụng AI có trách nhiệm trong thời đại mới. Học sinh của chúng ta sẽ lớn lên để trở thành những người dùng, người vận hành, và thậm chí là người tạo ra các hệ thống AI. Việc dạy các em về đạo đức AI (AI Ethics) không phải là một môn học trừu tượng, mà là một yêu cầu sinh tồn của xã hội.

Dạy gì cho học sinh về AI? Cùng phân tích khung năng lực của UNESCO

Khi đã thấy sự cần thiết, câu hỏi tiếp theo là: "Dạy cái gì?". UNESCO, sau nhiều năm nghiên cứu và tham vấn toàn cầu, đã công bố một tài liệu kim chỉ nam cực kỳ giá trị: "Khung năng lực AI cho học sinh" (AI Competency Framework for Students, 2024).

Đây không phải là một danh sách các ngôn ngữ lập trình hay công thức toán học. Nó là một "khung" tư duy toàn diện, một triết lý giáo dục về AI, tập trung vào việc phát triển con người. Khung này bao gồm 12 năng lực cốt lõi, được sắp xếp vào 4 lĩnh vực lớn.

Điểm đặc biệt của Khung UNESCO là nó nhấn mạnh lộ trình phát triển qua 3 cấp độ: Hiểu biết (Understand) → Ứng dụng (Apply) → Sáng tạo (Create). Đây là một cách tiếp cận rất sư phạm, đảm bảo tính vừa sức và liên tục, cho phép "tùy chỉnh" nội dung phù hợp với từng cấp học và thậm chí từng đối tượng học sinh.

Tham khảo kinh nghiệm Quốc tế trong đào tạo AI cho học sinh

Lý thuyết là vậy, còn thực tế thì sao? Nhìn ra thế giới, chúng ta không thiếu những bài học – cả thành công lẫn thất bại – để tham khảo. Mỗi quốc gia có một cách tiếp cận riêng, phản ánh chiến lược và bối cảnh văn hóa của họ.

1. Singapore: Tiếp cận Thận trọng, Thí điểm rồi Nhân rộng

Singapore là một hình mẫu về sự bài bản. Thay vì ban hành chính sách ồ ạt, họ bắt đầu bằng các dự án thí điểm quy mô nhỏ, đánh giá kỹ lưỡng, rồi mới nhân rộng.

Case study điển hình: Hệ thống Học tập Thích ứng (Adaptive Learning System - ALS) sử dụng AI trong môn Toán.

Cách hoạt động: Hệ thống "Student Learning Space" cung cấp các bài tập Toán được "tùy chỉnh" theo trình độ của từng học sinh. Nếu một em làm sai một dạng bài, AI sẽ tự động đưa ra các câu hỏi ở mức độ dễ hơn hoặc các gợi ý để giúp em củng cố kiến thức.

💡

Kết quả: "Học sinh cho biết các em cảm thấy có động lực hơn vì hệ thống cho phép các em học theo tốc độ của riêng mình, trong khi giáo viên có thể sử dụng dữ liệu từ hệ thống để xác định những học sinh cần hỗ trợ thêm." (Channel News Asia, 2023)

2. Hàn Quốc: tham vọng lớn và bài học về "dục tốc bất đạt"

Hàn Quốc là một trong những quốc gia tiên phong, thể hiện tham vọng rất lớn.

Chính sách ban đầu: Họ đã sớm đưa các môn tự chọn như "AI Cơ bản" và "Toán học AI" vào chương trình THPT. Đỉnh điểm là kế hoạch đầy tham vọng: bắt buộc sử dụng sách giáo khoa kỹ thuật số tích hợp AI ở một số môn học từ năm 2025.

Thách thức gặp phải: "Các nhóm phụ huynh và giáo viên đã bày tỏ lo ngại sâu sắc về các tác động tiêu cực tiềm tàng của các thiết bị kỹ thuật số đối với sự phát triển của trẻ, bao gồm cả việc gia tăng thời gian sử dụng màn hình và giảm tương tác xã hội." (The Korea Herald, 2025)

Sự điều chỉnh chính sách: Trước phản ứng này, chính phủ Hàn Quốc đã phải lùi một bước. Tháng 6/2025, họ tuyên bố việc sử dụng sách giáo khoa AI sẽ không còn là bắt buộc, thay vào đó các trường được quyền tự quyết.

💡

Bài học rút ra: Bài học từ Hàn Quốc là vô giá. Nó cho thấy tham vọng chính sách là cần thiết, nhưng việc triển khai phải đi kèm với sự chuẩn bị kỹ lưỡng về nguồn lực (đặc biệt là giáo viên) và truyền thông hiệu quả để tạo sự đồng thuận xã hội. Một chính sách "từ trên xuống" mà không có sự thấu hiểu và ủng hộ từ dưới lên rất dễ thất bại.

3. Trung Quốc: chiến lược "từ trên xuống" với quyết tâm sắt đá

Trung Quốc xem AI là trọng tâm của chiến lược cạnh tranh quốc gia, và giáo dục là công cụ để thực hiện tham vọng đó.

Chính sách: "Bắt đầu từ học kỳ mùa thu năm 2025, Trung Quốc sẽ đưa các khóa học về trí tuệ nhân tạo trở thành một phần bắt buộc của chương trình giảng dạy ở tất cả các trường tiểu học và trung học cơ sở." (South China Morning Post, 2025)

Mỗi năm, học sinh sẽ có ít nhất 8 tiết học về AI.

Triết lý: Chính quyền Trung Quốc tin rằng việc học AI từ sớm sẽ giúp bồi dưỡng những năng lực cốt lõi cho "nhân tài sáng tạo" thế kỷ 21, bao gồm tư duy độc lập, giải quyết vấn đề, và hợp tác.

💡

Bài học rút ra: Cách tiếp cận của Trung Quốc thể hiện một quyết tâm chính trị rất cao và một tầm nhìn dài hạn. Sức mạnh của mô hình "từ trên xuống" là khả năng triển khai đồng bộ trên quy mô lớn. Tuy nhiên, thách thức sẽ nằm ở việc đảm bảo chất lượng giảng dạy đồng đều trên cả nước và tránh biến các giờ học AI thành những buổi học lý thuyết khô cứng, mang tính hình thức.

4. Hoa Kỳ và Liên minh Châu Âu: tiếp cận "từ dưới lên"

Ngược lại với Trung Quốc, Mỹ và EU có cách tiếp cận phi tập trung hơn.

Hoa Kỳ: Không có một chương trình giảng dạy quốc gia bắt buộc. Thay vào đó, các sáng kiến thường đến từ các tổ chức chuyên môn hoặc các bang.

Sáng kiến AI4K12: Do các hiệp hội hàng đầu về khoa học máy tính khởi xướng, đã xây dựng một bộ hướng dẫn với "Năm ý tưởng lớn trong AI" (Five Big Ideas in AI) để các trường tự nguyện áp dụng.

Liên minh Châu Âu (EU): EU tập trung vào việc xây dựng các "khung" năng lực chung để các nước thành viên áp dụng. Họ đang phát triển khung "Hiểu biết AI" (AI Literacy Framework - AILit), định nghĩa những kiến thức, kỹ năng, thái độ mà mọi công dân châu Âu cần có.

Lộ trình nào cho Việt Nam?

Từ những phân tích trên, chúng ta có thể rút ra điều gì cho Việt Nam? Rõ ràng, việc đưa AI vào giáo dục phổ thông là một xu thế không thể đảo ngược. Vấn đề không phải là "có hay không", mà là "làm như thế nào" để phù hợp với bối cảnh Việt Nam – một quốc gia có nguồn lực hạn chế nhưng khát vọng lớn.

Về nội dung: nên sử dụng khung UNESCO "Việt hóa"

Chúng ta nên lấy Khung năng lực của UNESCO làm xương sống, nhưng cần "Việt hóa" nó. Nội dung phải đảm bảo nguyên tắc "3H":

Head (Kiến thức): Hiểu biết cơ bản về cách thức hoạt động của AI, dữ liệu, thuật toán
Hand (Thực hành): Kỹ năng sử dụng, đánh giá và tương tác với các công cụ AI
Heart (Đạo đức): Thái độ, giá trị và trách nhiệm khi sử dụng AI

Về lộ trình triển khai, bài học từ Hàn Quốc cho thấy sự vội vã có thể gây phản tác dụng. Chúng ta nên học hỏi sự thận trọng của Singapore với một lộ trình 4 bước:

Kết luận: đào tạo AI cho học sinh có phải là "lậm AI"?

Qua những phân tích trên, có thể thấy, bản thân ý tưởng đưa AI vào giáo dục phổ thông không phải là "lậm AI". Đó là một tầm nhìn chiến lược, một phản ứng cần thiết trước những thay đổi không thể tránh khỏi của thế giới. Hầu hết các quốc gia tiên tiến đều đang đi trên con đường này.

Tuy nhiên, cách thức thực hiện mới là yếu tố quyết định nó sẽ trở thành một cú hích cho giáo dục hay một gánh nặng mới. Sự lo ngại của công chúng không phải là vô cớ. Mối nguy hiểm thực sự không nằm ở bản thân AI, mà nằm ở việc chúng ta triển khai nó một cách hời hợt, hình thức, thiếu sự chuẩn bị và không có một "khung" triết lý dẫn đường.

Bài học từ Hàn Quốc nhắc nhở chúng ta rằng, sự đồng thuận của xã hội và sự sẵn sàng của giáo viên là chìa khóa. Kinh nghiệm từ Singapore cho thấy một lộ trình thận trọng, "thí điểm trước, nhân rộng sau" sẽ mang lại hiệu quả bền vững. Khung năng lực của UNESCO cung cấp cho chúng ta một la bàn toàn diện, giúp chúng ta không bị lạc lối vào việc chỉ dạy kỹ năng kỹ thuật mà bỏ quên các giá trị nhân văn.

💡

Cuối cùng, mục tiêu của giáo dục AI không phải là để tạo ra những cỗ máy "siêu năng suất", mà là để nuôi dưỡng những con người toàn diện: có tư duy phản biện, có lòng trắc ẩn, có trách nhiệm đạo đức, và có khả năng làm chủ công nghệ để kiến tạo một tương lai tốt đẹp hơn.

Cuộc thảo luận này chỉ mới bắt đầu. Hy vọng rằng bài phân tích này, với những dữ liệu và góc nhìn đa chiều, sẽ góp một phần nhỏ vào cuộc đối thoại quan trọng của cả dân tộc. Đã đến lúc chúng ta cần một cuộc thảo luận nghiêm túc, cởi mở và dựa trên bằng chứng, để cùng nhau tìm ra một chiến lược giáo dục AI thực sự của Việt Nam, do người Việt Nam và vì tương lai của người Việt Nam.

Tài liệu tham khảo

Hà Linh & Nghiêm Huê (2025, August 22). Bộ GD&ĐT dự kiến đưa AI trở thành một môn học chính thức. Báo điện tử Tiền Phong.
Knight Foundation (2020). American Views 2020: Trust, Media and Democracy.
South China Morning Post (2025). China to mandate AI classes in all primary and middle schools from September 2025.
The Korea Herald (2025). AI textbooks no longer mandatory in Korea from 2025.
UNESCO (2021). AI and Education: Guidance for Policy-makers. Paris: UNESCO.
UNESCO (2024). AI Competency Framework for Students. Paris: UNESCO.
World Economic Forum (2023). Future of Jobs Report 2023. Geneva: WEF.